با فهرست معروف ترین صنایع دستی ایران آشنا شوید

صنایع دستی ایران و به طور کلی هر کشوری بازتاب فرهنگ، تمدن و هنر آن کشور می باشد. قدمت هنرهای دستی نشان می دهد که مردم باستان تا چه اندازه ای از جهان پیرامون خود اطلاع داشته اند؛ چگونه فکر می کردند؛ میزان هنر و خلاقیت آن ها چقدر بوده است و ….؛
صنایع دستی بازتاب هنر به زندگی روزمره می باشد. هنر از سبک ها و قالب های خود خارج شده و در قالب صنایع دستی مختلف به زندگی مردم راه پیدا می کند. بعضی از هنرها به پوشاک راه پیدا می کنند و باعث زیبایی جامه می شوند. در حالی که بعضی دیگر روی ظروف استفاده شده و عشق و هنر را گوارای وجود می کند. بعضی دیگر نیز بر روی دیوار یا قفسه قرار می گیرند و روح شما را به یک سفر پر پیچ و خم از رنگ ها وخطوط دعوت می کنند.
صنایع دستی ایران از معروف ترین و محبوب ترین صنایع دستی جهان می باشد. به گونه ای که فروشگاه صنایع دستی ایران در سراسر جهان وجود دارد. و سهم بزرگی از صادرات ایران به صنایع دستی تعلق دارد.
اما نکته جالب تر ماجرا این است که فهرست صنایع دستی ایران بسیار بلند بالا و متنوع می باشد. گویی هنر جزو جدایی ناپذیر فرهنگ ایرانی ست و هر منظقه ای با توجه به اقلیم و نیاز خود، دست به آفرینش نوع خاصی از صنایع دستی زده است.
اگر آشنایی با معروف ترین صنایع دستی ایران برای شما جذاب است با مجله دکوکاف همراه باشید.

تنوع هنرهای دستی

همان طور که گفته شد صنایع دستی ایران دارای تنوع کم نظیری ست. و شما می توانید در زمینه های مختلف هنری، صنایع دستی متنوعی پیدا کنید.
برای آشنایی بهتر با انواع صنایع دستی می توان آن ها در دسته های زیر تقسیم بندی نمود:

• هنرهای دستی مربوط به بافت های مختلف منسوجات ( مانند فرش، لباس و …)
• صنایع دستی مربوط به رودوزی و بافت های مختلف تزئینی
• هنرهای دستی صنایع فلزی
• صنایع دستی مربوط به شیشه گری و آبگینه
• هنرهای دستی کار با چوب
• صنایع دستی سنگی
• هنرهای نگار گری، نقاشی و خطاطی
• هنرهای دستی مربوط به چاپ های مختلف
• صنایع دستی مربوط به بافت وسیله ها
• صنایع دستی چرمی
• صنایع دستی مربوط به رنگ سازی سنتی و رنگ رزی

در ادامه به هر یک از دسته ها و انواع مختلف هنرهای دستی موجود در آن مفصل تر خواهیم پرداخت.

شهرهای جهانی صنایع دستی ایران

شاید برایتان عجیب باشد. اما بد نیست بدانید فهرست جهانی مربوط به شهرهای صنایع دستی در سراسر دنیا وجود دارد که در آن لیست شهرها و صنایع دستی مشهور آن ذکر شده است.

لیست شهرهای جهانی صنایع دستی دارای قوانین و مصوبه های به خصوصی می باشد که بر اساس استانداردهای مشخص شده مانند داشتن مزایای اقتصادی و فرهنگی، امکان ساخت دهکده گردشگری، نحوه ساخت خاص و تفاوت صنایع دستی، داشتن ارزش های تاریخی و … شهرهای محتلف می توانند به آن اضافه شوند.
این لیست علاوه بر اینکه باعث ارزش گذاری بیشتر صنایع دستی می شود منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی برای اهالی بومی دارد. و می توان به عنوان هنرهای دستی درآمدزا به آن ها نگاه کرد. بودن بسیاری از شهرهای ایران در این لیست باعث شهرت هر چه بیشتر صنایع دستی ایرانی و رشد گردشگری می گردد. در فهرست جهانی شهرهای صنایع دستی، موارد زیر به چشم می خورد:

• سفال لاله جین: این شهر از توابع استان همدان می باشد. و سفالگری در آن قدمتی 700 تا هزار ساله دارد. خاک این منطقه از رس بسیار مرغوب می باشد. و باعث ساختن ظروفی با کیفیت بالا می گردد. سفال لاله جین در سال 1395 به شهرهای جهانی صنایع دستی اضافه گردید.

• اصفهان شهر جهانی صنایع دستی ایران: اصفهان به عنوان مهد پرطرفدارترین صنایع دستی ایران شناخته می شود. شهر اصفهان اولین شهر ثبت شده در لیست شهرهای جهانی صنایع دستی ایران می باشد. و در آن بیش از 130 صنایع دستی مختلف و پرطرفدار مانند مینا کاری، فیروزه کوبی، قلم زنی، منبت کاری، سماور سازی، مس گری و .. ثبت گردیده است.

• مبل و منبت کاری ملایر: این شهر نیز در استان همدان قرار دارد و در تولید مبلمان سنتی و منبت کاری از شهرت بالایی برخوردار است. بیش از 50 درصد از تولید مبلمان و منبت کاری کشور در این شهر صورت می گیرد و تولیدات آن به کشورهای دیگر مااند ترکیه، عراق و کشورهای آسیا میانه صادر می گردد.

• شیراز: شیراز نیز یکی دیگر از شهرهایی ست که به لیست شهرهای جهانی صنایع دستی اضافه شده است. این شهر در سال 1398 و با داشتن بیش از 80 رشته از هنرهای دستی ایرانی به این لیست اضافه شده است. صنایع دستی سفالی و سرامیکی ماند معرق و کاشی هفت رنگ، نقره کاری و قلم زنی، گلیم و گبه، شیشه گری سنتی، گچ بری، گیوه بافی، نگار گری، منبت کاری و .. از جمله مشهورترین هنر ایرانی مربوط به شهر شیراز می باشند.

• فرش تبریز: پیشینه و قدمت فرش بافی در شهر تبریز به زمان صفویان و توجه شاهان به فرش بافی بر می گردد. فرش تبریز از نفیس ترین فرش های ایران و جهان می باشد و در بافت آن از طرح های مختلفی مانند طرح مستوفی، اسلیمی لچک ترنج، گلدانی، مینا خانی، طرح درختی و .. استفاده می شود. این شهر در سال 1394 به عنوان شهر جهانی فرش انتخاب شد.

• سنگ های قیمتی مشهد: وجود معادن سنگی مختلف مانند فیروزه، عقیق، آماتیست، اوپال و .. باعث شده است که مشهد مهد سنگ های قیمتی در ایران باشد. این شهر با داشتن 39 گونه مختلف از سنگ های قیمتی در سال 1395 از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی گوهر سنگ ها شناخته شد.

• گلیم سیرجان: سیرجان در سال 1396 به عنوان شهر جهانی گلیم شناخته شد. این شهر از توابع شهر کرمان می باشد و گلیم های آن با پشم و مواد گیاهی و طبیعی مختلف رنگ آمیزی و بافته می شوند. گلیم شیر یکی از شاخص ترین بافته های گلیمی این شهر می باشد که کاملا ذهنی و بدون نقشه و با الهام گرفتن از زندگی اطراف می باشد.

• گیوه مریوان: گیوه محلی که به عنوان کلاش نیز شناخته می شود یک کفش مختص استان کردستان می باشد. این کفش دارای قدمتی بیش از هزار سال می باشد. برای تولید گیوه از مواد کاملا طبیعی و بدون مصرف هیچ گونه مواد صنعتی و شیمیایی استفاده می شود.

• منبت کاری آباده: اگر به دنبال ریشه و منشا هنر منبت کاری هستید باید سری به شهر آباده بزنید. قدمت هنر منبت کاری در این شهر بیش از 1500 سال می باشد.

• زیلو میبد: زیلو نوعی فرش و کف پوش سنتی می باشد که برای خانه ها و اماکن مذهبی استفاده می شود. این شهر هم چنین با قدمتی هفت هزار ساله در هنر سفال گری و سرامیک شهرتی جهانی دارد.

• ملیله زنجان: در کنار چاقو سازی زنجان، هنر ملیله بافی نقره نیز بسیار رایج می باشد. این شهر در سال 1398 مورد توجه قرار گرفت و به عنوان شهر جهانی ملیله در شورای جهانی شهرهای صنایع دستی ثبت شد.

• پارچه بافی خراشاد: خراشاد یکی از روستاهای بیرجند در خراسان جنوبی می باشد که به هنر پارچه بافی سنتی ( توبافی) شهرت دارد. در این شهر منسوجات سنتی ابریشمی و کتان مانند سفره نان، دستمال سر، چادر شب، تن پوش، دستمال جیبی و .. با ابزارهای سنتی مخصوص این کار تولید می شوند.

• چادر شب بافی قاسم آباد: قاسم آباد از روستاهای شهرستان رودسر در استان گیلان می باشد. و بافت چادر شب در آن قدمتی دیرینه دارد. طرح هایی که برای بافت انتخاب می شوند عموما ذهنی و بر اساس طبیعت می باشند. امروزه از این چادر شب ها به عنوان پرده، رو تختی، رومیزی و .. نیز استفاده می شود.

• سفال دست ساز کلپورگان: اگر چه لاله جین به دلیل سفال های زیبا و مرغوب خود مشهور است. اما سفال های شهر کلپورگان به دلیل طرح های خاص و اصلی و هم چنین استفاده نکردن از چرخ سفال شهرت جهانی پیدا کرده است. طرح ها و نقشه های سفال هایی که در این شهر ساخته می شوند کاملا هندسی و بسیار مشابه نقوش سفال های ما قبل تاریخ می باشد. که خاص بودن سفال های این منطقه را دو چندان می کند.

معروف ترین صنایع دستی ایران

با توجه به تنوع زیاد صنایع دستی ایرانی طبقه بندی مختلفی برای آن انجام شده است. در بین این تقسیم بندی ها، طبقه بندی گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، بسیار مناسب و با ارزش می باشد. بر اساس این تقسیم بندی ما نیز تلاش خواهیم کرد معرفی کوتاهی بر ا معروف ترین صنایع دستی ایران داشته باشیم. پس با ما همراه باشید.

صنایع دستی بافته های داری

صنایع بافته های داری، صنایع دستی هستند که برای آفرینش اثر نیازمند دار می باشند. گلیم، فرش و قالی، گبه و زیلو مشهورترین بافت های داری شکل هستند.

• فرش و قالی بافی

قالی به دست بافته های پرز دار و گره داری گفته می شود که ضخامت مناسبی دارند و از آن می توان برای پوشش کف و زمین استفاده کرد. قالی و قالی بافی از آسیا شروع شده است. اما مکان دقیق آن به طور خاص مشخص نیست.
قدمت فرش بافی در ایران بسیار زیاد می باشد اما نمی توان آن را به طور دقیق به یک دوره خاص نسبت داد. اما می توان ادعا کرد هنر فرش بافی در دوره صفویه به اوج خود رسید.
قالی بافی در ایران از تنوع بسیار زیادی برخوردار است. به گونه ای که بر اساس هر شهر و منطقه، نوع نقشه، بافت، طرح، رنگ و جنس الیاف تغییر پیدا می کند.
بر اساس نوع الیافی که برای بافت قالی استفاده می شود می توان انواع فرش دستباف را به دسته های زیر تقسیم بندی کرد:

• قالی تمام پشمی
• قالی پشم ابریشم
• قالی کرک ابریشم
• قالی تمام ابریشم

در کنار تقسیم بندی فرش ها بر اساس نوع الیاف، می توان آن ها را بر اساس طرح قالی نیز تقسیم بندی کرد:

طرح آثار باستانی

طرح شاه عباسی: گل شاه عباسی در نقشه این فرش ها بسیار مشخص می باشد. شاه عباسی افشان، شاه عباسی درختی، شاه عباسی لچک ترنج و .. از معروف ترین طرح های این نقشه می باشند.

طرح اسلیمی : نقشه قالی بر اساس گردش منظم و طرح های اسلیمی میباشد. مشهورترین نقشه این سبک، مربوط به اسلیمی دهان اژدها می باشد.
طرح های اقتباسی: طرح هایی که به دلیل مجاورت با مناطق مرزی دچار تغییراتی شده اند. مانند طرح های قفقازی و طرح های اقتباسی گوبلنی

طرح های افشان: طرح هایی که به صورت پیوسته و بدون قطع شدن رسم می شوند. در این نقشه هیچ کدام از گل و برگ ها دارای قرینه نمی باشند. مانند افشان دست گل، افشان شاخه پیچ، افشان شاه عباسی و …

طرح های بندی: این نوع از فرش دستباف، دارای طرح تکرار شونده می باشد مانند بندی خشتی، بندی ترنج دار، بندی شاخه گوزنی و …

طرح های بته جقه ای: در این نوع فرش بته جقه طرح اصلی قالی می باشد. و از معروف ترین طرح های قالی دستباف می باشد. اندازه بته ها می تواند بنا به نقشه قالی متفاوت باشد. این طرح ها در فرش همدان، کاشان، سرآبند، سنندج و قم دیده می شود.

طرح درختی: طرح درختان، شاخ و برگ و بوته ها عناصر اصلی این نوع نقشه می باشند. در بین طراحی این نوع فرش ممکن است پرندگان و حیوانات وحشی نیز دیده شوند. اگر در طرح نقشه شکارچی در حال شکار حیوانات باشد به آن قالی درختی شکارگاه گفته می شود. و اگر در بین فرش برکه آب با رنگ فیروزه ای وجود داشته باشد طرح قالی را آب نما می گویند. این طرح در بین بافندگان کاشان، اصفهان، تبریز، قم، تهران و راور رواج داشته است.

قالی ترکمن: مشخصه اصلی طرح ترکمن نقوش هندسی می باشد که به صورت ذهنی بافته می شوند. معروف ترین طرح های ترکمنی غزال گز، قاشقی، آخال و .. می باشد.

طرح های گل فرنگ: بر اساس گل های رنگارنگ چند پر، گلدان های فرنگی و گل های طبعی به ویژه گل رز با رنگ های بسیار روشن و جذاب می باشد. این طرح در فرش بختیاری بسیاری دیده می شود. انواع طرح های گل فرنگ شامل گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنک و .. می باشد.

قالی خشتی: در این نوع قالی، نقشه فرش با اشکال هندسی مربع و لوزی تقسیم بندی می شود. داخل هر خانه نیز نقش مایه هایی مانند گلدان، شاخه گل، درخت سرو، پرنده و .. ترسیم می شود. در قالی خشتی نقش هر خانه از خانه مجاور خود مجزا است. معروف ترین طرح فرش خشتی قاب قرآنی، قاب بختیاری، قاب تصویری، قاب اسلیمی و .. می باشد.

• گلیم بافی

گلیم نیز مانند فرش از کرک و پشم حیوانات تولید شده و برای پوشاندن کف زمین کاربرد دارد. بافت گلیم در مقایسه با فرش ساده تر بوده و نیاز به الیاف کمتری دارد. گلیم های به صورت تخت و بدون پرز می باشند.
گلیم بافی نیز وابسته به اقلیم و منطقه، دارای طرح و رنگ متنوعی می باشد. گلیم ایل شاهسون، گلیم لری، گلیم هرسین، گلیم بلوچ، گلیم خمسه، گلیم سنه، گلیم قشقایی، گلیم زرند، گلیم ترکمنی و گلیم افشار انواع مختلف گلیم های بافته شده در ایران می باشند.

• گبه

گبه نوعی قالی گره بافته و درشت باف می باشد. پرزهای گبه بلند ( بین 1 تا 3 سانتی متر خواب) است. پودهایی که برای تولید گبه به کار می رود بین 3 تا 8 عدد متغیر می باشد که باعث نرمه فراوان آن می باشد. این نوع فرش، در گذشته تنها در بین عشایر قشقایی و لر تولید می شده است. اما امروزه محبوبیت بیشتی دارد. گبه ها نیز مانند انواع قالی دستباف دارای طرح و نقشه های مختلف می باشند.

• زیلو

بافت زیلو شباهت زیادی به بافت گلیم دارد. با این تفاوت که گلیم از پشم بافته می شود در حالی که زیلو از نخ پنبه تهیه می شود. به علت خنکی پنبه زیلو مناسب مناطق کویری می باشد.

صنایع دستی مربوط به بافته های دستگاهی

• جاجیم

جاجیم نوعی پارچه دست باف با ضخامت بالا می باشد که از پشم تهیه می شود. جاجیم پارچه ای دو رو با طرح های نسبتا ساده می باشد. و می توان از آن به عنوان پتو، رو کرسی و یا حتی در بعضی از مناطق به عنوان لباس استفاده کرد.

• بافت های مانند جاجیم

این نوع بافت ها شباهت زیادی با جاجیم دارند اما بسته به مدل بافت، الیاف به کار رفته و کاربرد به نام های مختلفی شناخته می شوند. گلمیچه، جاجیمچه، چنته، موج، ماشته، اهرامی و پلاس از این دست هنرهای دستی هستند.

• ترمه

ترمه از جمله پارچه های گران قیمتی ست که از الیاف طبیعی مانند پشم و ابریشم بافته می شود. ترمه از محبوب ترین صنایع دستی ایران و به ویژه شهر یزد می باشد. برای ترمه بافی از باریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده می شود. نخ هایی که در بافت ترمه استفاده می شوند با ترکیبات گیاهی و طبیعی رنگ آمیزی می شوند. ترمه های اصیل عموما دارای رنگ های سبز، نارنجی، عنابی، مشکی، قرمز و آبی می باشند.
از پارچه ترمه برای دوخت لباس های فاخر و سنتی، رومیزی، کوسن، سجاده و جا نماز، کیف و کفش و …. استفاده می شود.

• سایر بافت های پارچه ای

علاوه بر ترمه در قسمت های مختلف ایران، پارچه های مختلفی مانند زربفت ( زری)، مخمل، مخمل نقش برجسته، ابریشم دوزی و دارایی بافی تولید می شوند.

صنایع دستی رو دوزی سنتی

رو دوزی عموما بر روی پارچه های مختلف انجام می شود و باعث زیباتر شدن آن می گردد. رو دوزی ها بیشتر برای لباس های سنتی و فاخر، رومیزی، کوسن و .. کاربرد دارند. معروف ترین رو دوزی های سنتی شامل موارد زیر می باشد:

• سوزن دوزی

در سوزن دوزی پارچه های ساده از جنس کتان، زربافت، ابریشم، پشم، پنبه و .. با طرح های ساده و هندسی تزئین می شود. این طرح ها با کمک سوزن و قلاب و نخ های رنگی مختلف از جنس ابریشم، پشم، نخ گلابتون، نخ نقده، نخ ملیله ، نخ سرمه و .. انجام می شود. بخیه های ظریف و ساده ای که روی پارچه زده می شود طرح کلی سوزن دوزی را به وجود می آورد.
سوزن دوزی عموما در شهرهای جنوب کشور به ویژه سیستان و بلوچستان رایج می باشد. سوزن دوزی درویشی تفرش، سوزن دوزی بلوچ، سوزن دوزی ترکمن، سوزن دوزی ممقان، خامه دوزی سیستان و سیاه دوزی سیستان مشهورترین سبک های سوزن دوزی می باشند.

• ملیله دوزی

ملیله دوزی یا سرمه دوزی به دوخت انواع میله فلزی روی پارچه نفیس و گران قیمت گفته می شود. ملیله دوزی عمدتا روی ترمه و به ویژه رومیزی ترمه انجام می شود و به همین دلیل به آن ترمه دوزی نیز گفته می شود. هنر سرمه دوزی امروزه بیشتر در شهرهای اصفهان، یزد و کاشان رایج می باشد.

• پته دوزی

پته دوزی یکی از معروف ترین صنایع دستی کرمان می باشد که بر روی پارچه های ضخیم و پشمی به نام عریض انجام می شود. در پته دوزی انواع طرح های سنتی مانند جقه بته با کمک کوک های زنجیره ای ساده بر روی پارچه نقش می بندد. نخ هایی که برای پته دوزی استفاده می شوند عموما از جنس پشم می باشند که با رنگ های طبیعی و گیاهی رنگ رزی می شوند.

صنایع دستی فلزی

یکی از گسترده ترین زمینه صنایع دستی در ایران، رشته های مرتبط با کار روی فلز می باشد. هنرهای مختلفی بر روی فلز اجرا شده و باعث به وجود آمدن هنرهای مختلف می باشد. از صنایع دستی فلزی می توان برای ساخت انواع وسایل دکوری و یا پذیرایی و کاربردی بهره برد. مشهورترین صنایع دستی فلزی ایرانی شامل موارد زیر می باشد:

• قلم زنی

قلم زنی به هنر خلق نقوش مختلف بر روی سطوح فلزی مانند مس، طلا، نقره و برنج گفته می شود. در قلم زنی خطوط و نقوش مختلف، به وسیله قلم و با ضربه چکش بر روی اجسام فلزی ایجاد می شوند.
برای قلم زنی ابتدا داخلی یا زیر ظرف مورد نظر را که معمولا از جنس نقره و طلا می باشد از محلول قیر و گچ پر می کنند تا در حین کار صدای کم تری ایجاد کند. این کار هم چنین از سوراخ شدن ظرف در حین کار جلوگیری می کند. سپس نقش مورد نظر بر روی ظرف رسم شده و با قلم مناسب شروع به حکاکی می کنند.
قلم زنی یکی از اصلی ترین و معروف ترین صنایع دستی ایران و اصفهان می باشد. به طور کلی سه نوع سبک اصلی شیراز، تبریز و اصفهان در قلم زنی وجود دارد که در روش انجام کار تفاوت هایی با یک دیگر دارند.

• ملیله کاری

ملیله کاری یکی دیگر از شاخه های صنایع دستی کار با فلز می باشد. هنر ملیله کاری به هنر ساخت وسایل مختلف با مفتول های نازک نقره گفته می شود. در این شاخه از صنایع دستی مفتول های نقره به شکل های مختلف ( مانند گل، اشک، جقه بته و …) حالت داده شده و در کنار هم برای ساخت وسایل استفاده می شوند.

ملیله کاری از معروف ترین صنایع دستی اردبیل، زنجان، بروجرد و اصفهان می باشد. در این شهرها از هنر ملیله کاری برای ساخت سینی، قندان، گیره، استکان، گل سینه و .. استفاده می شود.

• دوات گری

دوات گری به هنر ساخت اشیای فلزی به روش سرد دواتگری گفته می شود که قدمتی دیرنیه دارد و از شغل های نخستین انسان ها می باشد. از روش دوات گری می توان برای ساخت انواع سینی، دوری، کاسه، آینه و شمعدان استفاده کرد.
برای ساخت وسایل مختلف به روش دوات گری عموما از سه روش یک تکه و بدون درز، با استفاده از روش خم کاری و ساختن اشیا به صورت چند تکه و درز دار استفاده می شود.
در روش یک تکه و بدون درز، یک تکه ورق فلزی به شکل دایره ای که دارای شعاعی برابر ارتفاع ظرف دلخواه می باشد بریده می شود. سپس مرکز آن بر روی سندان قرار گرفته و با چکش، از طرف مرکز به طرف محیط تکه فلزی ضربه های یکنواخت و کنار هم زده می شود تا ورقه به شکل کاسه در بیاید. اگر صنعتگر بخواهد آن را به شکل گلدان یا مشابه آن ( مثل سماور) در بیاورد این قطعه را به صورت وارونه نیز روی سندان می گذارد. و با زدن ضربه های مختلف در اطراف دهانه ظرف، آن را جمع می کند.
در روش خم کاری صفحه گرد فلزی بریده شده به همراه قالب هایی از جنس چدن و به شکل ظرف دلخواه بر روی دستگاه بسته می شود. دستگاه در حالی که روشن است و فلز و قالب همراه با یک دیگر چرخیده می شوند با قلم های فولادی فلز فشرده شده و بر روی قالب خوابیده می شود.

• ورشو سازی

ورشو سازی از جمله صنایع دستی قدیمی استان لرستان و به ویژه شهرستان بروجرد می باشد. ورشو سازی به ساخت و تهیه انواع ظروف از جنس ورشو گفته می شود. ورشو نوعی آلیاژ فلزی با ترکیب 20 درصد نیکل، 35 درصد روی و 45 درصد مس می باشد.
ورشو رنگ نقره ای دارد و به همین دلیل می توان از آن برای ساخت انواع ظروف تزئینی و کاربردی شبیه نقره استفاده کرد. در بسیاری از شهرها پس از ساخت ظروف از ورشو بر روی آن قلمزنی نیز انجام می شود.

• مس گری

مس گری یکی از صنایع دستی قدیمی ایران می باشد که امروزه نیز رواج دارد و برای ساخت وسایل مختلف از آن استفاده می شود. پیشینه مس گری در ایران بیش از پنج هزار اسل می باشد. مراکز عمده هنر مس گری در ایران کاشن، اصفهان، زنجان، کرمان و شیراز می باشد.
در هنر مس گری ابتدا شمش های مسی کوبیده شده و به شکل ورقه مسی در می آید. پس از آن ورقه ها حالت داده شده و برای ساخت ظروف مختلف استفاده می شود. امروزه از هنر مس گری برای ساخت سایر صنایع دستی مانند مس فیروزه، مس خاتم و مس پرداز نیز استفاده می شود.

• مشبک فلز

مشبک به معنی شبکه دار و شکل سوراخ دار می باشد. و مشبک فلز نیز یکی از شاخه های صنایع دستی ایران می باشد که در آن فلز را به منظور ایجاد شبکه و طرح های مختلف برش می دهند.
مشبک فلز عموما به دو روش اصلی ساخته می شوند: مشبک کاری با قلم تیز بر و مشبک کاری با کمان و اره؛ در روش اول شبکه بری به کمک قلم های فولادی به نام قلم تیزبر و ضربات چکش به روی قلم، سطح فلز برش داده می شود. اما در روش مشبک کاری با کمان و اره که نسبت به مورد قبلی آسان تر است و نتیجه دقیق تری نیز حاصل می کند قطعه فلزی با کمک اره های مخصوص بریده می شود.
از هنر مشبک فلز عموما برای تزئینات روی کار، جواهر سازی و ساخت زیور آلات استفاده می شود.

• میناکاری

میناکاری از معروف ترین و قدیمی ترین هنرهای دستی ایران می باشد. این هنر قدمتی پنج هزار ساله دارد و پیشینه آن به دوران هخامنشی می رسد.
میناکاری به عنوان نقاشی روی ظروف مسی، طلا، نقره و … با رنگ های معدنی نیز تعریف می شود. از میناکاری می توان برای تولید ظروف و وسایل مختلف و هم چنین زیورآلاتی مانند دستبند و گردنبند استفاده کرد. اگر چه در شهرهای مختلفی هنر میناکاری انجام می شود اما این هنر زیبا در شهر اصفهان جایگاه ویژه ای دارد. از ظروف میناکاری شده می توان هم به عنوان وسایل دکوری و هم ظروف سرو و پذیرایی استفاده کرد.
در هنر میناکاری، سطح ظرف با رنگ های مینا پوشانده شده و داخل کوره پخته می شود تا ظاهری براق و زیبا پیدا کند. این هنر نیز مانند بسیاری از هنرهای دیگر، دارای سبک های مختلفی مانند مینا نقاشی، مینا مرصع و مینا خانه بندی می باشد.

• میناکاری نقاشی

میناکاری نقاشی، سبکی ست که همگی با آن آشنا هستیم و در اکثر فروشگاه های صنایع دستی آن را می بینیم. در میناکاری نقاشی ابتدا ظرف مورد نظر برای چند بار ( حدود 4 بار) با لعاب سفید رنگ پوشیده می شود. سپس استاد میناکار طرح و نقش مورد نظر را با ظرافت تمام بر روی آن اجرا می کند.
پس از پایان طرح زنی نیز ظرف میناکاری شده در کوره ای با دمای 850 تا 900 درجه سانتی گراد پخته می شود. پخت ظروف در کوره علاوه بر اینکه باعث جلای رنگ ها و ظاهر زیباتر ظرف می شود دوام و ماندگاری آن را نیز افزایش داده و در برابر شست و شو مقاوم می کند.

• میناکاری خانه بندی

روش میناکاری خانه بندی در مقایسه با میناکاری نقاشی کم تر شناخته شده می باشد. این سبک مینا کاری به مینای سیمی نیز شناخته می شود و خود دارای مدل های مختلفی مانند مینای سیاه و مینای صائبین می باشد.
برای میناکاری خانه بندی از مفتول های باریک سیمی شکل استفاده می شود. این مفتول ها نقش دور گیر را برای رنگ های مینا بازی می کنند. ابتدا روی ظرف، طرح مورد نظر رسم می شود. سپس این مفتول ها بر روی قسمت های مختلف قرار گرفته، حالت دهی می شوند و طرح کلی را ایجاد می کنند.
پس از حالت دادن مفتول ها به شکل مورد نظر، ظرف داخل کوره با دمای هزار درجه سانتی گراد پخته می شود تا مفتول ها به یک دیگر جوش خورده و آماده رنگ آمیزی شود.
در نهایت نیز ظرف خانه بندی شده با رنگ های مخصوص مینا که عموما به شکل پودری می باشند رنگ آمیزی می گردد. و دوباره برای پخت رنگ ها و افزایش جلا و زیبایی آن، در کوره قرار می گیرند. در صورتی که مفتول ها در کوره دچار سیاه شدگی شوند با کمک اسید شویی یک لایه از سطح مفتول برداشته شده و به رنگ اولیه خود در می آیند.

• هنر مس پرداز

مس پرداز به عنوان یک هنر نسبتا جدید بسیار محبوب و پرطرفدار می باشد. این هنر در زیر مجموعه شاخه میناکاری قرار گرفته و دارای شباهت های زیادی با آن می باشد. به طور کلی سبک نقاشی و هم چنین رنگ هایی که در هنر مس پرداز استفاده می شوند شباهت بالایی با میناکاری دارد.
در هنر مس پرداز، قسمتی از بدنه ظرف مسی، با رنگ های مختلف به ویژه فیروزه ای و لاجوردی رنگ آمیزی شده و نقوش اسلیمی بر روی آن رسم می شود. وسایلی که با هنر مس پرداز ساخته می شوند مانند ظروف میناکاری، قابل استفاده می باشند و با شست و شو دچار آسیب و مشکل نمی شوند.
برای تولید ظروف مس پرداز، ابتدا ظرف مسی توسط مسگر ساخته شده و پردازش می شود. پردازش مس تا جایی ادامه پیدا می کند که سطح آن کامل صیقلی شود.
پس از این مرحله قسمت مورد نظر برای پرداز، با رنگ های تیره مانند لاجوردی، قهوه ای تیره و مشکی رنگ آمیزی می شود. پس از رنگ آمیزی زمینه کار، نقوش اسلیمی بر روی کار رسم می شوند. رنگ هاو طرح هایی که در مس پرداز استفاده می شوند شباهت زیادی با میناکاری دارند. هر چه نقش هایی که در این هنر رسم می شوند ظریف تر باشند ارزش بالاتری دارند.
پس از اتمام نقاشی ظرف در کوره پخته می شود و رنگ های آن ثابت می شود. در آخرین مرحله پس از پردازش مس، سطح کار کاملا صیقل داده شده و از آلودگی ها تمیز می شود. هم چنین در پایان کار بر روی سطح ظرف و نقاشی انجام شده، یک پوشش پلی استری داده می شود. که علاوه بر ایجاد جلای بیشتر، باعث افزایش مقاومت ظرف در برابر رطوبت و آلودگی های محیطی می گردد.

هنر فیروزه کوبی (مس فیروزه)

یکی دیگر از هنرهای محبوب ایرانی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است رشته فیروزه کوبی یا مس و فیروزه می باشد. فراوان بودن سنگ فیروزه در ایران باعث شده برای اولین بار در ایران از سنگ های فیروزه برای تزئین ظروف و زیور آلات استفاده شود.
قدمت فیروزه کوبی روی مس به حدود 70 سال پیش بر می گردد. فردی به نام استاد یوسف حکیمین در شهر مشهد این هنر را ابداع کرد؛ اما زیبایی و جلوه این هنر از شهر مشهد گسترش پیدا کرده و در سراسر ایران رواج یافت. امروزه شهر اصفهان به عنوان مرکز اصلی فیروزه کوبی در ایران و جهان شناخته می شود.
فیروزه کوبی روی مس شامل سه مرحله اصلی زرگری و مس گری، فیروزه کوبی و پرداخت کاری می باشد. در مرحله مس گری، ظرف یا قطعه مورد نظر توسط هنرمند مسگر ساخته و صیقل داده می شود. برای فیروزه کوبی باید قسمت های مورد نظر پرداخت شده و آماده گردد. زیرا برای داشتن یک ظرف مسطح و صیقلی باید قسمت های فیروزه کوبی اندکی فرو رفته تر باشد. انجام این کار بسیار حساس می باشد و مهارت فرد مسگر بسیار اهمیت پیدا می کند.
دومین مرحله در ساخت ظروف مس و فیروزه، مربوط به فیروزه کوبی است. پس از آماده شدن ظرف مسی، باید سنگ های فیروزه بر روی بدنه ظرف نصب شود. برای این کار سنگ های فیروزه در اندازه های بسیار کوچک و تا حد امکان یکسان برش خورده و بر روی ظرف نصب می شوند. برای فیروزه کوبی عموما از سنگ های ریز و کوچک تر که برای سایر مصارف مناسب نیست استفاده می شود.
نصب تکه سنگ های فیروزه بر روی ظروف مس و فیروزه با کمک چسب مخصوصی به نام چسب گردویی انجام می شود. کیفیت چسب مورد استفاده در هنر فیروزه کوبی در ماندگاری و کیفیت ظرف نقش مهمی دارد. هر چه اندازه سنگ ها ریزتر، یک شکل تر و فاصله بین آن ها کم تر باشد ارزش کار فیروزه کوبی انجام شده بالاتر است.
پس از اینکه قسمت های مورد نظر بر روی ظرف، با سنگ فیروزه پر شد اضافات سنگ های فیروزه صیقل داده می شود. این کار باعث می شود سطح ظرف کاملا مسطح و یک شکل باشد. هم چنین رنگ فیروزه به کار برده شده در ساخت ظرف را بهتر نشان می دهد.
پس از صیقل دادن ظروف مسی، سطح ضرف پولیش داده می شود تا سطح آن از آلودگی های احتمالی پاک شده و شفاف و درخشان شود. در نهایت نیز کل بدنه با ترکیب پلی استری پوشش داده می شود. این پوشش پلی استری از جدا شدن تکه های فیروزه از بدنه در طول زمان و هم چنین تغییر رنگ ظرف جلوگیری می کند. و باعث می شود ماندگاری محصول بیشتر شود.

سفالگری

سفالگری یکی از قدیمی ترین اختراعات و صنایع دستی بشر در طول تاریخ می باشد. این هنر در قسمت های مختلف جهان از جمله ایران گسترش دارد. و هر منطقه ای بر اساس فرهنگ و تمدن خود ظرف های سفالی مختلفی تولید می کند.
سفال یکی از زیباترین و کاربردی ترین صنایع دستی می باشد که با استفاده از خاک رس ساخته می شود. خاک رس به دلیل چسبندگی زیادی که دارد برای ساخت ظروف بسیار مناسب می باشد. علاوه بر این شکل دهی آن به راحتی امکان پذیر می باشد و قابلیت ساخت حجم های گوناگون را فراهم می سازد.
برای ساخت ظروف سفالی ابتدا گل خاک رس به درستی ورز داده می شود. ورز دادن گل رس باعث می شود آب به آرامی و تدریجا در آن نفود پیدا کند. که در نتیجه گل رس هوا گیری شده و انعطاف پذیری آن برای ساخت ظروف بیشتر می شود. در نتیجه ورز دادن مناسب گل سفالگری موجب می شود تا خروجی کار یک سفال مرغوب و با کیفیت باشد.
پس از ساخت گل سفالگری و ورز دادن آن به وسیله چرخ سفالگری می توان حجم های مختلف ساخت. در حین کار سفالگر مرتبا دست های خود را مرطوب نگه می داد تا گل رس به دست نچسبد و بتوان آن را به خوبی حالت داد. در نهایت پس از اینکه گل به شکل دلخواه در آمد به وسیله یک نخ، ظرف ساخته شده از ما بقی گل رس جدا شده و به مدت یک روز در سایه قرار می گیرد تا خشک شود. این کار باعث می شود ظرف در کوره ترک برندارد. پس از این مرحله برای چند ساعت ظرف در معرض آفتاب یا در محیط گرمخانه قرار می گیرد تا آماده پخت در کوره شود.
با کمک روش های مختلف مانند کنده کاری، باسمه کاری، برجسته کاری و یا لعاب دادن ظرف سفالی تزئین می گردد. در مرحله آخر نیز ظرف در داخل کوره قرار می گیرد. حرارت کوره رطوبت موجود در گل رس را از بین برده و ذرات آن را به خوبی به یک دیگر می چسباند. در نتیجه ظرف سفال نهایی استحکام بیشتری خواهد داشت. حرارت کوره برای سفال های بدون لعاب، سفال های لعابدار و سفال هایی که قرار است به شیوه رو رنگ آمیزی شوند متفاوت می باشد.

سفالگری به طور کلی به دو دسته سفال بدون لعاب و سفال لعاب دار تقسیم بندی می شوند. سفال بدون لعاب شامل سفال گری با دست، چرخ کاری و نقش برحسته سفالی می باشد. اما سفال لعاب دار متنوع تر می باشد. و می تواند شامل انواع مختلفی مانند سفال دوفابی، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب، سفال زرین فام، سفال مینایی و .. باشد.

تفاوت نقاشی زیر لعاب و رو لعاب در سفال

نقاشی روی سفال لعاب کاری شده عموما به دو روش کلی زیر لعاب و رو لعاب انجام می شود. در نقاشی زیر لعابی به جای نقاشی روی محصول نهایی، طرح مورد نظر قبل از لعاب کاری نهایی روی بدنه سفال زده می شود. در نهایت نیز برای داشتن جلوه درخشنده و زیبا روی سفال، لعب زده می شود. به این تکنیک زیر رنگی نیز گفته می شود.
در نقاشی رو لعابی، عملیات طرح انداختن روی سفال، پس از لعاب زنی سفال انجام می شود. رنگ هایی که در نقاشی رو لعاب استفاده می شوند نیاز به حرارت ندارد و در برابر آب مقاوم هستند. به همین دلیل به آن ها لعاب سرد نیز گفته می شود. رنگ هایی که در لعاب سرد استفاده می شوند رنگ های مخصوصی هستند که با ترکیب استین و ترانس با درصد ترانس بیشتر به همراه روعن هرویس و تینر باشد. برای نقاشی روی لعاب هم چنین می تواند از رنگ های آماده مانند رنگ های سرامیک و خمیر دورگیر نیز استفاده کرد.

• کاشی کاری ایرانی

ساخت کاشی و کاشی کاری یکی از هنرهای قدیمی می باشد. برای اولین بار در قرن 13 از کاشی برای پوشاندن سطح کامل یک دیوار استفاده شد. و پس از آن توجه ویژه ای به ساخت کاشی های مختلف شد. به گونه ی که یکی از ویژگی های برجسته معماری اسلامی کاشی هایی ست که برای تزئین امارت و مکان های مختلف استفاده می شده است.
اگر چه امروزه از کاشی های دست ساز برای پوشش دهی کف یا دیوار کمتر استفاده می شود اما کماکان هنر ساخت کاشی و رنگ آمیزی آن از محوبیت بالایی برخوردار است. به گونه ای که از کاشی های دست ساز به عنوان تابلو دیواری زیبا، یا یک المان هنری و سنتی برای پوشش میزهای مختلف، جا شمعی و .. استفاده می شود.
انواع سبک های کاشی که در ایران رواج دارد شامل موارد زیر می باشد:

• کاشی معرق: که با ترکیب تکه های کوچک مختلف ساخته می شود. و از کنار هم قرار دادن آن ها یک طرح کلی ساخته می شود.
• کاش معلقی: کاشی هایی که دارای طرح هندسی هستند و از ترکیب اشکال هندسی ساخته می شوند. مانند کاشی کاری هایی که با خط کوفی یک نوشته را تداعی می کنند.
• کاشی مشبک: کاشی های شبکه ای و پنجره ای مانند که در اماکن قدیمی مانند بازارها، مساجد و.. دیده می شود.
• کاشی گره
• کاشی های خشتی یا هفت رنگ: که از ترکیب خشت های ظریف لعاب دار ساخته شده و در کنار هم یک طرح کلی را می سازند. این کاشی ها دارای رنگ و لعاب بسیار زیبا می باشند.
• کاشی های مینایی: شبیه کاشی های هفت رنگ می باشد با این تفاوت که از طرح های مینایی برای ساخت آن ها استفاده می شود.

آبگینه و شیشه گری

آبگینه یا شیشه گری یکی از صنایع دستی قدیمی در ایران و جهان می باشد. در دوران باستان از ترکیب شن، سیلیس، سودا یا پتاس و اهک ظروف شیشه ای ساخته می شد. اضافه کردن سودا یا پتاس در ترکیب شیشه باعث می شود نقطه ذوب آن از 1700 درجه سانتی گراد به حدود 1400 درجه کاهش پیدا کند. در نتیجه ساخت شیشه تسهیل می شود. علاوه بر این اضافه کردن سنگ آهک به ترکیب آن باعث می شد خمیر مذاب سفت شده و بتوان آن را حالت داد.
امروزه برای ساخت ظروف شیشه ای از روش های مختلفی مانند دمیدن، پرسی و روش های تلفیقی استفاده می شود. در روش های دمیدن یک لقمه از مواد مذاب بر روی میله مخصوص قرار داده شده و با دمیدن داخل آن سعی می کنند حالت حبابی به ظرف بدهند. در مرحله های بعدی نیز با کمک ابزارهای جانبی قسمت های مختلف ظرف مانند دهانه، دسته، پایه و .. شکل می گیرد.
در روش پرسی شیشه گر بار را به وسیله لوله دم از کوره خارج کرده و آن را در داخل قالب مخصوص چدنی قرار می دهد. عمل دمیدن نیز به وسیله دستگاه متصل به کمپرسور انجام می شود.
در روش های تلفیقی بار ( شیشه مذاب) برداشته و داخل قالب گذاشته می شود. سپس با فرایند دمیدن دستی سعی می شود که بار شکل قالب را به خود بگیرد. در نهایت نیز ظرف شیشه ای از قالب خارج شده و سرد می شود.

• انواع ظروف آبگینه دست ساز

با توجه به رواج شیشه گری در ایران و سراسر جهان تکنیک های مختلفی نیز برای ساخت آن استفاده می شود. از ابزارها و روش های مختلفی برای زیباتر کردن محصولات شیشه ای استفاده می شود که عموما شامل سبک های زیر می باشد:

• ظروف شیشه ای آبگینه تراش دار
• ظروف شیشه ای مات
• ظروف شیشه ای آبگز
• ظروف آبگینه نقاشی شده (شیشه مینایی)
• ظروف شیشه ای تلفیقی با فلز
• ظروف آبگینه رنگی
• ظروف آبگینه دو پوست و سه پوست

برای ساخت ظروف تراش دار عموما از سنگ های مخصوص تراش استفاده می شود. با کمک تنظیم سرعت چرخ های مخصوص تراش و دیسک تراشکاری می تواند تراش های مختلفی ایجاد کرد. هر چه سرعت گردش چرخ تراش بیشتر باشد عمق تراش ایجاد شده بر روی ظرف نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس.
برای ایجاد ظرف های شیشه ای مات نیز از خاصیت خوردگی سطح شیشه با اسیدهای مخصوص استفاده می کنند. علاوه بر این ممکن است از روش های جایگزین مانند شن پاشی نیز برای مات کردن شیشه استفاده شود.
ظروف آبگینه آبگز به ظروفی گفته می شود که حالت ترک دار دارند. برای تولید شیشه های آبگز پس از تکمیل فرآیند ساخت و قبل از سرد شدن، ظرف به مدت چند ثانیه داخل آب سرد فرو رفته و خارج می شود. در نتیجه این اتفاق یک تغییر ناگهانی حرارتی در شیشه ایجاد می شود. این تغییر باعث می شود که بخش نازکی از سطح بیرونی شیشه دچار شکستگی های ریز شود. اما چون هنوز فضای داخلی ظرف گرم است ترک ها پیش روی نکرده و شیشه به طور کامل نمی شکند.
در ظروف مینایی، پس از ساخت ظرف شیشه ای، با رنگ های مخصوص رنگ آمیزی شده و در کوره پخت داده می شود تا رنگ ها تثبیت شود. از این تکنیک غالبا در کنار روش تراش استفاده می شود تا محصولاتی با جلوه دو چندان تولید شود. استفاده از رنگ های معدنی و طبیعی نیز در ساختار شیشه مذاب باعث ایجاد ظروف آبگینه رنگی می شود که بسیار پرطرفدار و زیبا هستند.
در ساخت ظروف شیشه ای با تلفیق فلز نیز ابتدا قسمت فلزی تهیه شده و پس از آماده شدن گوی شیشه ی آن را داخل استوانه فلزی قرار داده و عمل دمیدن را در آن انجام می دهد. این کار باعث می شود شیشه پس از سرد شدن از فلز جدا نشو و محصول نهایی کیفیت بالایی داشته باشد.

صنایع دستی چوبی

تراشیدن و حجم دهی به چوب ها برای ساخت وسایل مورد نظر از اولین صنایع دستی ابتکاری توسط بشر می باشد. صنایع دستی چوبی از متنوع ترین زمینه های هنری ست که در سراسر جهان به ویژه ایران گسترش دارد.
مشهورترین صنایع دستی چوبی در ایران شامل هنرهای پیکرتراشی، خراطی، خاتم کاری، ساز سازی، سوخت روی چوب، معرق، منبت، گره چینی و .. می باشد. که در ادامه به طور مفصل تر به آن خواهیم پرداخت.

• خاتم کاری

یکی دیگر از معروف ترین صنایع دستی ایران خاتم کاری می باشد. در لغت نامه دهخدا از خاتم کاری به عنوان نشاندن استخوان در چوب با نقش و نگار معرفی می شود.
در خاتم کاری، طرح های مثلثی شکل با ترکیب کردن قطعات فلزی، استخوان و انواع چوب ها ساخته می شود. و از این قطعات مثلثی شکل برای پوشاندن سطح کار استفاده می گردد. در واقع می توان گفت در خاتم کاری این قطعات مثلثی مانند موزاییک های کوچکی عمل می کنند که سطح چوب و ظرف با آن پوشیده می شود. هر چقدر این مثلث ها ظریف تر و زیرتر باشند اثر خاتم کاری زیباتر و ارزش بالاتری دارد.
در هنر خاتم کاری از انواع چوب، فلز، استخوان و رنگ های طبیعی استفاده می شود. پرکاربردترین چوب ها در هنر خاتم کاری، فوفل، آبنوس، عناب، نارنج، شمشاد و .. می باشد. علاوه بر این در ساخت خاتم از مفتول های فلزی مانند مس، برنچ، آلومینیوم نیز استفاده می شود. هم چنین ممکن است در بعضی از خاتم ها از استخوان سق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل و .. نیز استفاده گردد. اگر چه به علت کمیباب بودن این استخوان ها عموما از چوب نارنج که با رنگ سبز گیاهی رنگرزی شده است به جای آن استفاده می شود.
خاتم کاری نیز مانند سایر هنرهای دستی دارای شاخه ها و سبک های مختلفی می باشد. مشهورترین مدل های خاتم کاری شامل خاتم نه گلی ساده، خاتم ابری، خاتم کاری پره واری عالم زر، خاتم کاری پره وارو و خاتم گره می باشد.

مراحل خاتم کاری

برای هنر خاتم کاری ابتدا نقشه اولیه ای از چگونگی چیدن قطعات در کنار هم دیگر تهیه می شود. این نقشه اولیه از اهمیت بالایی برخوردار است و نتیجه کار نهایی، ظرافت و زیبایی آن تا حد زیادی به این طرح بستگی دارد. پس از اینکه نقشه مشخص شد مواد اولیه مورد نیاز بر اساس آن در کنار یک دیگر قرار می گیرند و پیچیدن گل ها و خاتم شروع می شود.
پیچیدن گل ها در واقع به قرار دادن مصالح خاتم کاری در کنار یک دیگر گفته می شود. برای اینکه یک خاتم خوب و زیبا داشته باشیم باید در هنگام چیدن قطعات و گل ها در کنار یک دیگر نظم هندسی آن به خوبی برقرار شود.
پس از چیدن گل ها در کنار یک دیگر، قطعات برش خورده و با دستگاه پرس می شود. اکنون قطعات ریز آماده نصب بر روی سطح مورد نظر می باشند. برای نصب قطعات خاتم کاری از چسب های مخصوصی به کار می رود که در ماندگاری محصول خاتم کاری بسیار نقش دارد. در نهایت نیز پس از پایان کار خاتم کاری، محصول مورد نظر پرداخت شده و جلا کاری می شود. بر روی ظروف و محصولات خاتم کاری نیز از پوشش های پلی استری استفاده می شود تا از هنر دستی خاتم کاری در برابر ضربه و عوامل مختلف محافظت شود.

• ظروف مس و خاتم

علی رغم قدمت دیرینه خاتم کاری، هنر مس و خاتم نیز مانند فیروزه کوبی و مس پرداز قدمت زیادی ندارد. اما محبوبیت این هنر روز به روز در حال افزایش می باشد و طرفداران زیادی را به خود جلب کرده است.
در هنر مس و خاتم نیز اولین مرحله اجرای کار، تولید ظروف مسی می باشد. این ظروف مسی در تمامی هنرهای مس پرداز، مس و خاتم و فیروزه کوبی مشترک هستند.
پس از آماده شدن ظروف، نوبت به مرحله خاتم کاری می رسد. ابتدا خاتم سازی، با پیچیدن چوب های مختلف، اسخوان، مفتول های فلزی و … در طرح مورد نظر شروع می شود. گل های آماده شده به قطعات ریز برش خورده و پرس می شود. و ز آن برای نصب روی ظرف استفاده می شود.
نصب قطعات خاتم بر روی ظروف مسی با کمک چسب مخصوص انجام می شود. قطعات نصب شده بر روی ظرف باید از نظر ابعاد، رنگ بندی، طرح و .. شبیه به یک دیگر باشند و فاصله از هم نداشته باشند. هم چنین سطح کلی کار باید یکنواخت و بدون برجستگی باشد.
پس از انجام خاتم کاری بر روی ظروف مسی، محصول پردازش شده و سمباده کشی می شود. سمباده کشی سطح ظرف را از آلودگی های موجود پاک کرده و درخشندگی آن را بیشتر می کند. در نهایت نیز مانند ظروف فیروزه کوبی و مس پردازی از یک لایه پوشش پلی استری بر روی آن استفاده می شود که ماندگاری محصول را در برابر ضربه، آلودگی های محیطی و … افزایش می دهد.

• خراطی

هنر خراطی به هنر ساخت وسایل متقارن با استفاده از تراش دادن چوب گفته می شود. در این هنر لایه های مختلف چوبی با کمک ابزارها برداشته می شود و می توان برای ایجاد حجم مورد نظر از آن استفاده کرد. به طور کلی دو نوع روش خراطی مرغکی و خراطی کاسه ای وجود دارد.
در روش خراطی مرغکی قطعه کار در میان مرغک و نیش قرار می گیرد. نیروی چرخشی دستگاه با نیش به قطعه منتقل می شود. مرغک نیز با فشردن قطعه به سمت نیش از قطعه کار جلوگیری می کند. از این روش برای ساخت ساخت وسیله های توپر مانند جاشمعی یا پایه های میز استفاده می شود.
روش خراطی کاسه ای برای ساخت وسیله های تو خالی مانند کاسه و گلدان استفده می شود. در این روش یک طرف قطعه کار برای خالی شدن آزاد می باشد. به همین دلیل از ابزار دیگری به نام صفحه تراش به جای نیش استفاده می شود. یک طرف قطعه کار به صفحه تراش پیچ می خورد و طرف دیگر آن آزاد می ماند. با این کار بدون نیاز به مرغک قطعه چرخیده و داخل آن به راحتی خالی می شود.

• معرق کاری چوب

معرق کاری نوعی اثر هنری ست که تکه های ریز چوب ( یا جنس های دیگر) در شکل های مختلف در کنار یک دیگر قرار می گیرند و یک طرح زیبا می سازند. معرق کاری از هنرهای زیبایی ست که در دوره سلجوقیان به اوج خود رسید و آثار به جا مانده از آن به خوبی ظرافت های معرق کاری را نشان می دهد.
از هنر معرق روی چوب بیشتر برای تزئین در و پنجره، مبلمان و میزها استفاده می شود. برای ایجاد رنگ بندی و پیاده کردن نقوش مختلف از چوب های مختلف مانند آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت استفاده می شود. علاوه بر این ممکن است بسته به طرح کار از ترکیباتی مانند عاج فیل، استخوان شتر، صدف طبیعی و … نیز استفاده شود.
در ساخت معرق چوب ابتدا طرح مورد نظر روی یک کاغذ کشیده شده و بر روی زمینه چوبی چسبانده می شود. سپس با کمان اره مویی آن را به چندین قسمت برش می دهند. تکه های به دست آمده که به آن شابلون نیز گفته می شود بر روی کار اصلی چسبانده یا میخ می شود. در این مرحله اگر نیاز به رنگ خاصی باشد شابلون مورد نظر بر روی چوب های رنگی اجرا شده و در سطح کار اجرا می شود.

• منبت کاری

منبت کاری نوعی کنده کاری و حکاکی روی چوب است که برای زیبا سازی سطوح چوبی انجام می شود. برجستگی های روی چوب، برآمده از چوب و متصل به آن می باشد و کنده کاری آن کاملا یک تکه می باشد. منبت کاری در واقع نوعی کنده کاری غیر همگن می باشد که از آن برای رسیدن به نقش برجسته مورد نظر روی چوب استفاده می شود.
یکی از قدیمی ترین اثرهای منبت کاری مروبط به لنگه در چوبی مسجد جامع عتیق شیراز می باشد که از اوایل قرن سوم هجری به جا مانده است. در گذشته از هنر منبت کاری برای تزئین دسته شمشیرهاف نیزه ها و سپرهای چوبی انجام می شد. اما امروزه استفاده از منبت گسترش پیدا کرده و از آن در در و پنجره و مبلمان نیز استفاده می کرد.
ملایر یکی از شهرهای معروف در صنعت منبت می باشد که در عرصه مبل بسیار استفاده می شود. اما در شهرهای دیگر مانند گلپایگان و آباده، علاوه بر مبلمن در ساخت تابلو، قاب و منبت های تزئینی نیز استفاده می شود.

• گره چینی

گره چینی به هنر قرار دادن قطعات برش خورده چوبی در اشکال مختلف و تعداد زیاد که از نظر هندسی با یک دیگر هماهنگ هستند و در یک کادر مشخص تکرار می شوند گفته می شود. در واقع هندسه نقوش و گره کشی جزء جدا نشدنی این هنر به حساب می آیند.
از نظر هنری، گره چینی عبارت است از مجموعه ای از شکل های هندسی که با نظم و ترتیب، پیچ و شکل های مختلف اما به صورت قرینه و هماهنگ در کنار یک دیگر چیده می شوند. از گره چینی عموما برای ساختن پنجره، جعبه و اشیائی مانند این استفاده می شود.

نگارگری

نگارگری یکی از شاخه های طراحی سنتی می باشد که از تنوع موضوعیف رنگ آمیزی، ترکیب بندی و گستردگی بالایی برخوردار می باشد. هنر نگارگری در ایران همواه با هنر کتابت و خطاطی نیز همراه بوده است و در کنار یک دیگر استفاده می گردید.
شیوه طراحی نگارگری ایرانی نیز دنباله رو هنر خوشنویسی در خط فارسی می باشد. و از آن جایی که طراحان ایرانی در خوشنویسی نیز ماهر بوده اند فن قلم گیری شان در طراحی و نگارگری ایرانی نیز به کار رفته است. ویژگی اصلی در هنر نگارگری استفاده هنرمندان از خطوط منحنی، عدم رعایت حجم، دوری و نزدیکی اشیا می باشد.
در سبک نگارگری با قلم گیری یا پیچاندن قلم ضخامت خطوط در نقاشی تغییر داده می شود. و تکرار کردن این کار باعث ایجاد سایه روشن ها و حجم های زیادی در تصویر می شود. خطوط قلم گیری در نگارگری ایرانی باعث ایجاد طرح ها و ویژگی های مختلف می شود. به طور کلی خطوط قلم گیری در نقاشی نگارگری شامل پنج دسته اصلی خطوط یکنواخت، خطوط تند، خطوط کند، خطوط ترکیبی و داغک می باشد.
تشعیر، تذهیب، گل مرغ و نقاشی مینیاتور از مهم ترین زیر شاخه های هنر نگارگری در ایران می باشند که در ادامه به طور مختصر به آن ها خواهیم پرداخت.

• هنر تذهیب

تذهیب یکی از ظریف ترین و بزرگ ترین هنر در بین مسلمانان می باشد. و از آن جایی که این هنر برای تزئین صفحات قرآن استفاده می شد جایگاه آن را در بین مردم و حاکمیت محبوب تر کرد.
از طرفی در قرون اولیه اسلم به دلیل مکروه بودن نقاشی و بی رغبتی نسبت به آن، بسیاری ازهنرمندان مجبور شدند به هنر تذهیب روی بیاورند. پس از آن هنر تذهیب در اختیار حکومت های اسلامی قرار گرفت و از آن برای زینت قران، کتیب هنری و تاریخی، فرامین حاکمان و یا عقدنامه های اشراف استفاده می شد.
در هنر تذهیب عموما از طرح های اسلیمی و خطایی همراه با رنگ های متنوع و شاد استفاده می شود. علاوه بر صفحه ارایی کتاب ها، از هنر تذهیب می توان برای تزئین قاب، آینه، ظروف مختلف و … نیز استفاده کرد.

• هنر تشعیر

بسیاری از افراد هنر تشعیر را با تذهیب اشتباه می گیرند. در حالی که در هنر هنر تشعیر نقش هایی که زده می شود شامل یک یا دو رنگ می باشد. از تشعیر نیز می توان برای حاشیه و تزئین کتاب ها، در و دیوار، پرده و فضاهای موجود استفاده کرد.
تشعیر از شَعر به معنای مو گرفته شده و به نقوش خیلی ریز از گیاهان، پرنده و درختان گفته می شود. طرح ها و نگاره های غالب در هنر تشعیر، شامل حرکات ابر و باد، درختان متنوع، حیوانات خالی و افسانه ای مانند سیمرغ، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک و … می باشد. در هنر تشعیر عموما از رنگ طلا برای طرح اندازی استفاده می شود. امروزه یکی از رایج ترین استفاده های هنر تشعیر، در ظروف مس پرداز می باشد. که در آن عموما از تشعیر گل و بوته استفاده می شود.

قلمکاری

قلمکاری به هنر چاپ روی پارچه های ساده به وسیله قالب و مهر گفته می شود. پارچه هایی که در قلم کاری استفاده می شوند عموما از جنس الیاف طبیعی مانند کتانف پنبه، ابریشم، چلوار و کرباش می باشند. در این بین پارچه های نخی به دلیل جذب و پذیریش بیشتر رنگ ها نسبت به سایر پارچه ها بهتر می باشند و کیفیت رنگ آن ها نیز بالاتر است.
در گذشته طرح های مورد نظر بر روی پارچه نقاشی و رنگ امیزی می شد. اما امروزه طرح های قلمکار به وسیله قالب های چوبی بر روی پارچه چاپ می شوند. قالب چاپ قلمکار از چوب درخت گلابی و زالزالک به دلیل انطاف پذیری بیشتر و استقامت بالاتر ان ها ساخته می شود.
نقش هایی که در هنر قلم کاری استفاده می شوند بسیار متنوع می باشد. و بسته به سلیقه هنرمند می تواند از داستان های قدیمی ادبیات فارسی، وقایع تاریخی، مینیاتور، شکارگاه، تصاویر عشاق ایرانی، گل و بوته اسلیمی، جانواران وحشی و اهلی و …. الهام گرفته شود.
رنگ سازی و رنگ آمیزی یکی از حساس ترین مراحل هنر قلمکاری ست. در این هنر عموما از رنگ های ابی، سبز، زرد، سیاه، قرمز و … استفاده می شود. هم چنین می توان از ترکیب این رنگ ها با یک دیگر رنگ جدیدی خلق کرد و بر جلوه اثر افزود. در اکثر رنگ های قلمکاری، از کتیرا نیز استفاده می شود تا از پخش شدن رنگ ها در طول کار جلوگیری کند.
از هنر قلمکاری می توان برای تهیه سفره، رومیزی، کیف و کفش، انواع لباس، بقچه و .. استفاده کرد.

حصیر بافی

حصیر بافی به زیر و رو کردن، بافتن و پیچاندن رشته ها و الیاف گیاهی برای ساخت وسایل مختلف گفته می شود. از حصیربافی برای ساخت ظروف مختلف مانند سبد، زنبیل، جعبه های نظم دهنده ، و یا محصولاتی مانند کلته، فرش، پرده، رومیزی و رانر، و .. استفاده می شود. با توجه به در دسترس بودن مواد اولیه در شهره های شمالی و جنوبی کشور، تولید محصولات حصیربافی در این مناطق رواج بیشتری دارد.
ساخت حصیر با دست در مناططق مختلف ایران بسته به نوع مواد خام در دسترس با یک دیگر متفاوت می باشد. برای مثال در قسمت جنوبی ایران از الیاف نحل خرما و در قسمت های شمالی ایران از ساقه های برنج و گندم برای حصیر برای استفاده می شود. هم چنین در قسمت های کویری استان اصفهان مانند نائین و خور و بیابانک از الیاف نخل خرما برای این کار استفاده می شود. ولی در شهرستان نجف آباد اصفهان برای ساخت حصیر ( لوده) از ترکه نرم درختان یک ساله و دو ساله استفاده می شود.
این هنر با توجه به مواد اولیه و روش بافت و تولید می تواند شامل زیر شاخه های زیر باشد:

• پوریا بافی
• بامبو بافی
• مروار بافی
• کپو بافی
• ترکه بافی
• چیغ بافی
• چم بافی

گیوه بافی

گیوه یکی از قدیمی ترین صنایع دستی قسمت کردنشین ایران می باشد. منشا بافت گیوه به شهر نودشه از استان کرمانشاه باز می گردد. اما با توجه به محبوبیت آن گسترش پیدا کرده و در قسمت های مختلف ایران بافته می شود.
گیوه به عنوان یک کفش سنتی مطابق به اب و هوای ایران، خنک، سبک و قابل شست و شو می باشد. به همین دلیل به عنوان یک پاپوش مناسب و کاربردی در بین روستاییان و کشاورزان از گذشته تا امروز مورد استفاده قرار گرفته است.
تولید گیوه در 4 مرحله اصلی چرم سازی، رویه بافی، تخت کشی و گیوه دوزی خلاصه می شود.
در مرحله چرم سازی ابتدا پوست گاو از بدنش جدا شده، تمیز شده و درون حوض آبی می اندازد تا یک هفته خیس بخورد. بعد از آن به مدت طولانی در آب و آهک نگهداری می شود. در نهایت نیز پس از خشک شدن لایه چرمی، آن را با چربی های طبیعی چرب کرده و اجازه می دهند تا جذب چرم شود. از این چرم برای قسمت کمری، نقاب و پاشنه گیوه استفاده می شود.
رویه بافی گیوه نیز با کمک نخ پنبه سه لا و سوزن های بلند و باریک انجام می شود. برای قسمت تخت گیوه نیز ممکن است از تخت لاستیکی و یا تخت پارچه ای ( که نوع اصلی و کهن تخت کشی گیوه است) استفاده شود.
در نهایت پس از آماده سازی این مراحل نوبت به گیوه دوزی می رسد. برای شروع گیوه دوزی ابتدا کمری و دوری دوخته می شود. دوری به تسمه چرمی گفته می شود که دور تا دور تخت قرار می گیرد. برای دوخت کمری و دوری ابتدا با درفش در دوری و تخت سوراخ ایجاد کرده و با نخ و سوزن به هم دوخته می شوند. پس از آن یک تکه چرم سه گوش به عنوان پشت پاشنه پا به انتهای تخت دوخت می شود. سپس قالب های چوبی را داخل تخت گذاشته و رویه را روی آن کشیده و شروع به دوختن رویه به دور تخت می کنند. در نهایت نیز با وارد کردن ضربه محکم روی گیوه کمک می کنند تا رویه شکل قالب را به خود بگیرد. جلوی قالب گیوه نیز پوزه باریک نصب می شود تا استحکام و مقاومت گیوه را در برابر آسیب ها بیشتر کنند.
امروزه گیوه ها با انواع هنرها مانند سوزن دوزی و گلدوزی تزئین شده و به عنوان یک صنایع دستی اصیل و زیبا می تواند به صورت کاربردی روزانه مورد استفاده قرار بگیرد.

فروشگاه صنایع دستی اینترنتی

برای خرید هنر ایرانی، علاوه بر اینکه می توانید به بازار شهرهای مختلف سر بزنید و محصولات خود را خریداری کنید می توانید به صورت اینترنتی و غیر حضوری خرید خود را انجام دهید. امروزه بسیاری از وب سایت ها وجود دارند که در زمینه فروش صنایع دستی فعال هستند و شما می توانید با آسودگی و به راحتی خرید خود را از سراسر ایران انجام دهید.
اگر به دنبال خرید صنایع دستی ایران با فروش اینترنتی هستید می توانید به صفحه صنایع دستی ما در دکوکاف سر بزنید. ما تلاش کرده ایم بهترین و با کیفیت ترین صنایع دستی ایران مانند محصولات خراطی، مس و فیروزه، مس و پرداز، مس و خاتم، خاتم کاری، میناکاری و .. را در فروشگاه خود فراهم آوریم. تا شما بتوانید به راحتی به گنجینه صنایع دستی ایران زمین دسترسی داشته باشید.
خرید آسان، با کیفیت و معتبر را با وب سایت دکوکاف، معتبرترین فروشگاه اینترنتی لوازم دکورایتو تجربه کنید.